Gıda Alerjisi Nedir, Belirtileri Nelerdir?

Gıda Alerjisi Nedir, Belirtileri Nelerdir?

Bu yazımda; gıda alerjisi nedir, besin alerjisinin belirtileri nelerdir, besin alerjisi neden olur, nedenleri nelerdir, besin alerjisine neden olan yiyecekler hangileridir, gıda alerjisi tanısı, tedavisi ve ilaçları nasıl olur, gıda alerjisi ile yaşam, başa çıkma ve korunma yöntemleri hakkında bilgi yer almaktadır.

Gıda Alerjisi Nedir, Belirtileri Nelerdir?

Hayatımızı idame ettirmek ve sağlığımızı korumak için tüketmemiz gereken gıdalar zaman zaman bazı bireylerin bünyelerinde sağlık sorunlarına neden olabilir. Gıdaların neden olduğu sağlık sorunları fiziksel, kimyasal, mikrobiyolojik nedenlerden ötürü zehirlenmeye yol açabileceği gibi bazı bireylerin metabolizmalarında var olan sağlık sorunları nedeniyle gıdanın kendisinden de kaynaklanabilir. Gıdaların kendi doğal yapılarından kaynaklanan ve bazı insanlarda rastlanan sağlık sorunlarına Gıda Hassasiyeti diyoruz. Başka bir deyişle bir gıdanın içerisinde bulunan bir maddeye, bir bileşene karşı vücudun göstermiş olduğu aşırı reaksiyon durumuna Gıda Hassasiyeti diyoruz.

Gıda hassasiyeti sebep ve sonuç ilişkine göre ikiye ayrılmaktadır.

1. Gıda Alerjisi
2. Gıda İntoleransı

Gıda Alerjisi : Bazı gıdaların içerisinde doğal olarak bulunan bazı maddelerin, vücudumuza girdiklerinde vücudumuzun bağışıklık sistemi tarafından yabancı-zararlı madde olarak algılanarak bağışıklık sistemimizin o maddeye karşı reaksiyon göstermesi durumudur.

Gıdaların içerisinde doğal olarak bulunan bazı maddelerin, vücudumuza girdiklerinde vücudumuzun bağışıklık sistemi tarafından yabancı-zararlı madde olarak algılanarak bağışıklık sistemimizin o maddeye karşı reaksiyon göstermesi durumuna gıda alerjisi denir.

Bağışıklık sistemimiz vücudumuza yabancı bir madde (tanımadığı bir madde) girdiğinde vücudumuzu korumak için harekete geçen ve hafızası yüksek olan bir sistemdir. Herhangi bir gıda içerisinde bulunan ve bağışıklık sistemimiz tarafından tanınmayan bir maddeye karşı bağışıklık sistemimiz koruma mekanizmasına geçerek bu yabancı maddeyi etkisiz hale getirmek için çalışmaya başlar.

Vücudumuza giren ve bağışıklık sistemimizin tanımadığı yabancı maddelere antijen adı verilir. Bağışıklık sistemimizin vücudumuza giren yabancı maddeleri etkisiz hale getirmek için ürettiği yapılara da antikor adı verilir. Vücudumuzda antijen ve antikorun karşılaşması sonucu antikorların antijenleri etkisiz hale getirmek için verdiği mücadele sırasında vücudumuzda bazı yan etkilerde görülebilir. Bu yan etkiler bazen vücudumuzun bir bölümünde ya da organında, bazen de tüm vücudumuzda ve birçok organımızda görülebilir. Örneğin bahar döneminde polenlerin neden olduğu alerjik reaksiyon sonucu nefes daralması, hapşırma, burunda kızarıklık vb. etkiler oluşabilir. Ya da bir gıdayı tüketmemiz sonucu içerisindeki bir maddeye karşı gösterilen alerjik reaksiyon sonucu vücudumuzun birçok bölgesinde deri üzerinde kızarmalar, morarmalar oluşabilir.

Vücudumuzda alerjik reaksiyona neden olan tüm maddelere alerjen adı verilir. Alerjen maddeler vücudumuza gıdalarla, solunum yoluyla, cilde temas yoluyla, ağız yoluyla, böcek ısırması/sokmasıyla veya ilaçlarla enjekte yoluyla girebilir. Alerjik bünyeye sahip olan kişilere de Atopik adı verilir. Atopik kişilerde alerjene maruz kalınan ilk bir kaç dakika içerisinde vücudun tamamının çok hızlı bir şekilde etkilenmesi sonucu vücutta meydana gelen bu hızlı ve ciddi alerjik reaksiyona anafilaksi denir. Anafilaksinin en büyük nedenleri; böcek ısırmaları, ilaçlar ve gıdalardır.

Gıda Alerjisinin Belirtileri

Anafilaksi, alerjen maddenin vücuda girer girmez kan ve dokularda immunoglobin adı verilen antikorlar ile karşılaşması sonucu meydana gelen etkileşim neticesinde mast hücrelerinden (bağ doku hücreleri) hızlı ve aşırı miktarda histamin salgılanması sonucu meydana gelir. Histaminin aşırı ve hızlı bir şekilde vücutta salgılanması neticesinde özellikle deride morarma ve kızarmalar, kan basıncında düşme, akciğer bronşlarında kabarma dolayısıyla nefes almada zorlanma gibi etkiler görülmeye başlanır. Anafilaksi durumunda genellikle damar yolundan adrenalin enjekte edilip tersine döngü yapılarak vücut normale döndürülmeye çalışılır.

Gıdalara veya gıdalarda bulunan bazı maddelere karşı vücudumuzda meydana gelen alerjik reaksiyonların neden olduğu belirtiler şunlar olabilir;

• Baş dönmesi,
• Bayılma,
• Düşük tansiyon,
• Mide bulantısı, kusma,
• Karında şişkinlik durumu,
• İshal,
• Kusma,
• Boğaz ve dudaklarda şişkinlik,
• Boğaz ve dilde kuruma, kaşıntı, öksürük,
• Nefes darlığı, burunda akıntı, tıkanma,
• Deride kaşıntı, döküntü,
• Gözlerde kızarıklık, yaşarma

Alerjik reaksiyonun anafilaksiye neden olması durumunda birkaç dakika içinde tüm vücutta yukarıdaki belirtilerden bir veya birkaçı gözlemlenir ve sonrasında bilinç kaybı yaşanabilir. Ani anafilaktik durumlarda adrenalin enjeksiyonu ile duruma müdahale edilmektedir.

Gıda Alerjisi Nedenleri ve Risk Faktörleri

Atopik kişilerde alerjik hastalıkların gelişmesinde çeşitli ve farklı faktörler etkilidir.

• Ailenin atopik durumu ve alerji geçmişi,
• Anne sütü ile beslenme durumu,
• Geçmişte yaşanan gıda alerjisi durumu,
• Diğer alerjenler ile etkileşim,
• Yaş,
• Astım,

Bu risk faktörlerinin en temel ve önemli olanları; anne ve babadan kalıtımsal yolla alerjik bir bünyeye sahip olma durumu, doğum sonrası bağışıklık sisteminin güçlenmesinde etkili olan anne sütünün yeterince tüketilmemesidir. Anne ve babası atopik olan bebekler için büyük ihtimalle atopik bir bünyeye sahip olacak denilebilir. Anne ya da babası atopik olan bir bebeğin de atopik olma ihtimali atopik olmayan anne ve babanın bebeğine oranla iki kat daha fazladır. Hem annesi hem babası atopik olan bir bebeğin ise atopik olma ihtimali normale göre 6-7 kat daha fazladır. Bu nedenle atopik olan kişiler bebek sahibi olduklarında gerekli zamanlarda mutlaka bebekleri için alerji testleri yaptırmalıdır. Alerji testleri ne kadar erken yapılırsa bebeğin gelişimi ve sağlığı için o kadar faydalı olacaktır. Çünkü bazı alerjik durumların bazı kişilerde alerjen miktarına ve etki süresine bağlı olarak ve özellikle bağışıklık sistemi henüz gelişmemiş olan bebeklerde ölümle sonuçlanma riski bulunmaktadır.

Bebeklik ve çocukluk dönemlerinde yaşanan alerjik reaksiyonlar zaman içerisinde kaybolabilir ve o gıda ya da gıda içeriğinde bulunan madde o bireye alerjen olmayabilir ancak ileri yaşlarda (15 yaş üstü) aynı gıdaya veya maddeye karşı vücudun alerjik durumu tekrar ortaya çıkabilir. Gıda alerjisi durumlarının büyük çoğunluğu 0-6 yaş aralığında görülmekle birlikte gıda alerjisi her yaşta ve her bireyde görülebilir. Hatta bazı durumlarda herhangi bir gıda maddesine karşı alerjik reaksiyon göstermeyen kişiler belirli bir yaşta o maddeye karşı alerjik reaksiyon gösterebilirler.

Bir bireyin herhangi bir gıdaya ya da maddeye karşı alerjisi varsa o bireyin başka bir gıdaya ya da maddeye karşı alerjisi olma ihtimali de çok yüksektir. Örneğin bireyde egzama ya da saman nezlesi durumu varsa bir gıdaya ya da gıdanın içerisinde bulunan bir maddeye alerjisi olma ihtimali yüksek olur.

Astım ve gıda alerjisinin belirtileri zaman zaman birbirine benzemektedir ve genellikle birlikte görülebilir. Astım olan bir kişi alerji yaşadığı gıdayı tükettiği zaman her iki rahatsızlıkta birbirini tetikleyip aynı anda meydana gelebilir ve kişinin bünyesinde ağır bir hasara neden olabilir. Bu sebeple astım olan kişinin alerjen gıdaları kesinlikle tüketmemesi gerekmektedir. 

Alerjen olan bir gıdanın tüketilmesi durumunda vücutta meydana gelen alerjik reaksiyonla birlikte aşağıdaki komplikasyonlar görülebilir:

Anafilaksi  :Yaşamsal tehdit oluşturan alerjik reaksiyon durumu,

Egzama       :Anafilaksi sonucu ciltte meydana gelen büyük kızarıklıklar, şişkinlikler,

Migren        :Bağışıklık sistemi tarafından salgılanan histamin bazı bireylerde migreni tetikleyebilir.

Gıda Alerjisinin Tanısı

Gıda alerjisi (anafilaktik durumlar hariç) öncelikle bireyin kendi kendine tanı koyması gerektiği bir durumdur. Anafilaktik durumlar ani ve hızlı gelişen durumlar oldukları için bireyin kendi başına tanı koyabilecek yeterli zamanı olmayacaktır ve kısa süre içerisinde hastaneye kaldırılması gerekecektir.

Herhangi bir gıdaya alerjiniz olduğunu düşünüyorsanız mutlaka bir doktora başvurmalısınız ve doktorunuz ile görüşene kadar o gıdayı tüketmemelisiniz. Ayrıca doktora gitmeden önce şu soruların cevaplarını biliyor olmanız doktorunuzun durumunuz hakkında teşhis koymasında ona yardımcı olacaktır:

• Şüphe duyduğunuz gıdayı tükettikten sonra vücudunuzda meydana gelen alerji belirtileri, semptomlar nelerdir?
• Hali hazırda kullandığınız ilaçlar, vitaminler veya gıda takviyeleri nelerdir?
• Ailenizde atopik (her hangi bir maddeye alerjisi olan kişi) kimse var mı?
• Hayatınızda son zamanlarda yaşamınızı derinden etkileyecek ani bir değişim yaşandı mı?

Doktorunuz öncelikli olarak yukarıda sıralamış olduğumuz soruları size yöneltecektir ancak bu sorular alerjiniz olup olmadığının anlaşılmasına yeterli gelmeyecektir. Konu ile ilgili doktorunuz daha detaylı birçok soru yöneltebilir. Doktorunuz ile yaptığınız görüşme sonunda doktorunuz her hangi bir gıdaya ya da bir gıdanın içerisinde bulunan bir maddeye alerjiniz olduğunu düşünürse bazı testler ile kesin tanı koymak isteyecektir. Gıda alerjisinin tespitinde kullanılan kesin tanı testleri;

• Deri testi (Epidermal, İntradermal, yama)
• Kan testi,
• Gıda eleminasyonlu diyet testi,
• Gıda yükleme testi

Bu testlerin tamamının uygulanması alerjen olan gıdanın ve maddenin tespit edilmesinde kesinlik sağlayacaktır. Tek başına uygulanacak olan deri testi ya da kan testi kesin ve doğru bir sonuç vermeyebilir. Kesin bir tanı koyabilmek için deri ve kan testine ilave olarak gıda eleminasyonlu diyet testi ve gıda yükleme testinin de yapılması kişinin vücut sağlığının korunması adına daha doğru ve faydalı olacaktır.

Gıda Alerjisinin Tedavisi ve İlaçları

Gıda alerjisinin henüz net ve kesin bir tedavisi bulunmamaktadır. Alerjiyi önlemenin tek ve en önemli yolu alerjiye neden olan maddeleri tüketmemektir. Ancak zaman içerisinde bireyin yaşı ilerledikçe, bağışıklık sisteminin durumuna bağlı olarak bireyde uzun yıllardır alerjik reaksiyona neden olan madde artık alerjiye neden olmayabilir.

Gıda alerjisi olan kişiler (atopikler) için alerjen gıdaları tüketmemek en önemli tedavi yöntemidir ancak bazı durumlarda kişiler farkında olmadan alerjen gıdayı tüketebilirler. Farkında olmadan tüketilen gıdalar bireylerin alerjik durumuna ve tüketilen alerjen gıdanın miktarına bağlı olarak anafilaksi durumu yaşatabilir. Farkında olmadan tüketilen alerjen gıdaların neden olabileceği anafilaksi durumunun neden olabileceği zararların önüne geçmek için doktorunuz önerilerde bulunabilir.

Yaşanabilecek küçük alerjik reaksiyonlarda anti-histamin ilaçlar ya da sıvılar vücuda yayılan histaminin yaratacağı zararın önüne geçebilir. Yaşanabilecek anafilaksi reaksiyonları içinse epinefrin iğneleri kullanılmaktadır. Epinefrin iğneleri kolayca çantada taşınabilen ve ani anafilaksi durumlarında kullanılabilecek hayat kurtarıcı iğnelerdir. Eğer doktorunuz epinefrin iğnesi kullanmanızı önermiş ise bu iğneyi her zaman yanınızda taşımalısınız. Sizin dışınızda yakınınızdaki herkesin bu iğnenin nasıl kullanıldığını bilmesi sizin için hayati derecede önemli olduğunu unutmayın.

Anti-histamin ilaçlar, epinefrin iğnesi ve kontrollü gıda tüketimi dışında son yıllarda sınırlı olmakla birlikte alternatif tıp alanında da alerjik durumlar için çalışmalar yapılmaktadır. Alerji tedavisinde kullanılan iki alternatif tıp yöntemi bulunmaktadır: Bitkilerle tedavi ve akupunktur ile tedavi. Bu tedavi yöntemleri henüz kanıtlanmış ve güvenilir yöntemler değildir. Bu sebeple bu yöntemleri kullanarak tedavi olmak isteyen kişilerin doktor görüşü almasında fayda vardır.

Gıda Alerjisi ile Yaşam; Alerji ile Başa Çıkma ve Korunma

Gıda alerjisinden korunmanın ve sakınmanın en önemli yolu alerjen olan gıdayı tüketmemektir. Alerjen olan gıdaları tüketmemek içinde bu konuda bilinçli ve dikkatli olunması gerekir. Evinizde hazırladığınız yemek ve gıdalardan büyük oranda emin olabilirsiniz ancak dışarıda lokantada yediğiniz yemeklerden ya da misafirliğe gittiğinizde hazırlanan yemeklerden ve gıdalardan emin olamayabiliriz. Bu nedenle alerjisi olan kişilerin aşağıda sıralayacağımız hususlara dikkat etmesi gerekmektedir.

Şüpheniz varsa tüketmeyin: Bir restauranta, misafirliğe ya da davete gittiğinizde servis edilen yemek ve gıdanın içerisinde ne olduğunu tam olarak bilmiyorsanız ve emin değilseniz bu gıdayı sağlığınız için tüketmemeniz doğru karar olacaktır.

Varsaymayın: Marketten aldığınız gıdaların etiket bilgilerini mutlaka okuyun ve vücudunuzda alerjik reaksiyona neden olan maddenin o gıdada olmadığından emin olun. Ürünün ismine bakarak içerisinde sizde alerjik reaksiyona neden olan bir maddenin olmayacağını varsaymayın. Gıda ambalajlarında yer alan etiketlerde içerik bilgisi ve alerjen maddeler açıkça yazılmış olmalıdır. İçerik bilgisi ve alerjen bilgisi açıkça yazılmamış olan gıdaları almayın. Etiketinde alerjen bilgisinin yeterli olmadığını düşündüğünüz gıdalarla ilgili Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının ALO 174 hattına bildirimde bulunun.

Bilgilendirin: Çocuğunuzun bir gıda maddesine alerjisi varsa, çocuğunuzun bakıcısına, okulda öğretmenlerine, servis şoförüne, rehber öğretmenine, arkadaşlarına çocuğunuz ile ilgili alerjik durumu ve olası alerjik reaksiyon durumunda ne yapılması gerektiğini net bir şekilde anlatın. Alerjisi olan kişi sizseniz, sizinle zaman geçiren kişilere, iş arkadaşlarınıza, komşularınıza vb. durumunuz hakkında olası alerjik reaksiyon durumunda ne yapılması gerektiğini net bir şekilde anlatın.

Alerjiye Neden Olan Gıdalar ve Yiyecekler

Herhangi bir gıda maddesi bünyemizde alerjik bir reaksiyona neden olabilir. Ancak bazı gıda maddelerinin neden olduğu alerjik reaksiyonlar çok daha yaygın olarak görülmektedir. Alerjiye neden olan gıdalar arasında en yaygın olanları;

• Süt,
• Yumurta,
• Yer Fıstığı,
• Antep Fıstığı,
• Ceviz,
• Fındık,
• Balık,
• Soya Fasulyesi,
• Barbunya
• Buğday,
• Meyve ve sebzeler,
• Kabuklu deniz ürünleri (yengeç, ıstakoz, karides, kerevit vb.)

Bu gıdalar insanlarda meydana gelen alerjik reaksiyonların %85-90’lık bölümünü oluştururlar. Bazı gıda maddeleri vardır ki bölgesel ya da ülkesel olarak da yoğun biçimde görülebilir. Örneğin Uzakdoğu ülkelerinde fazlaca tüketilen pirinç, İskandinav ülkelerinde morina balığı yoğun olarak alerjiye neden olabilirken diğer ülke ve bölgelerde bu alerjiler gözlemlenmez.

Bazı durumlarda gıda katkı maddelerinin de alerjik reaksiyona neden olduğu bilinmektedir. Ancak gıda katkı maddelerinin neden olduğu alerjik reaksiyonlar yukarıda saymış olduğumuz gıdaların neden olduğu alerjik reaksiyonlar kadar yaygın değildirler.